Prof. zw. dr. hab. Andrzej Jan Chodubski
(1952-2017)
Wprowadzenie do wspomnienia
Prof. Andrzej Jan Chodubski był uczonym wielkiego formatu. Cechowała Go niezwykła dociekliwość badawcza, ogromne umiejętności analityczne i syntetyzujące, zdolność do formułowania predykcji. W swych działaniach naukowych, dydaktycznych i organizacyjnych był niezwykle rzetelny i pracowity.
* * *
Prof. Andrzej Jan Chodubski urodził się 1 stycznia 1952 roku w Grabienicach Małych na Mazowszu. W szkole podstawowej i liceum ogólnokształcącym należał do najlepszych uczniów. Podobne wyniki osiągał jako student historii na Uniwersytecie Gdańskim (UG). Studia podjął w 1971 roku. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dra hab. Stanisława Mikosa dotyczyła polityki kulturalnej władz gdańskich w okresie III Rzeszy, a jej fragmenty zostały opublikowane w periodykach naukowych. Po studiach, ukończonych z wyróżnieniem, rozpoczął pracę jako asystent w Instytucie Nauk Politycznych (INP) macierzystego uniwersytetu, kierowanym przez prof. dra hab. Kazimierza Podoskiego. W latach 1977-1979 uczęszczał na podyplomowe studium z zakresu nauk politycznych. W ramach przygotowywanej rozprawy doktorskiej rozpoczął badania nad przemianami kulturalnymi na Kaukazie. W tym celu w 1979 roku odbył staż naukowy na Uniwersytecie Azerbejdżańskim w Baku i miał możliwość odbycia peregrynacji naukowych po krajach Kaukazu. Praca doktorska został obroniona w 1981 roku z wyróżnieniem i została wkrótce w skróconej formie opublikowana.
Swoje zainteresowania badawcze związane z Kaukazem rozwijał w następnych latach. W oparciu o przeprowadzone na miejscu badania przygotował rozprawę habilitacyjną pt. „Aktywność kulturalna Polaków w Azerbejdżanie w XIX i na początku XX wieku”. Rada Wydziału Humanistycznego UG 12 czerwca 1986 roku nadała Mu stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii powszechnej XIX i XX wieku. Rok później został powołany na stanowisko docenta. W tymże roku otrzymał nominację na kierownika Zakładu Międzynarodowych Stosunków Politycznych, funkcję tę sprawował do 1992 roku. W latach 1990-1992 był zastępcą Dyrektora INP UG ds. naukowych. Po zlikwidowaniu INP w 1992 roku związał się z nowo utworzoną Katedrą Nauki o Cywilizacji, przy czym zrezygnował z pełnienia funkcji kierowniczych. Tym niemniej brał czynny udział w życiu Uczelni, m.in. był bardzo zaangażowany w działalność wydawnictwa uczelnianego, czy przewodniczenie komisji ds. nadawania stopnia doktora na kierunku Politologia na Wydziale Nauk Społecznych UG.
W 1993 roku został powołany na stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Gdańskiego.
W następnych latach kariera naukowa Profesora Andrzeja nabierała tempa. Powstawały wartościowe i liczne publikacje naukowe. W wieku 44 lat, 16 grudnia 1996 roku postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandra Kwaśniewskiego otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych. Swoją dalszą bardzo bogatą działalność naukową, dydaktyczną i organizacyjną związał z Instytutem Politologii na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego.
* * *
Dorobek naukowy Prof. A. Chodubskiego jest imponujący – autor kilkudziesięciu monografii i redakcji oraz ponad 1100 innych publikacji, w tym wielu artykułów w czasopismach naukowych, rozdziałów w wieloautorskich pracach i recenzji prac naukowych. Ukazały się one głównie w języku polskim, ale wiele prac ogłoszono również w języku angielskim i rosyjskim, a także białoruskim, holenderskim, niemieckim i włoskim.
W tekstach Prof. A. Chodubskiego odnajdujemy rezultaty badań na tematy pozostające w zainteresowaniu przede wszystkim nauk o polityce, ale duża liczba prac swoim polem badawczym obejmuje historię, socjologię i inne dyscypliny z dziedziny nauk humanistycznych i społecznych.
Wśród Jego specjalności badawczych wymienia się: Polonię świata, naukę o polityce, historię powszechną XIX i XX wieku, stosunki międzynarodowe, w tym: badania dotyczące metodologii badań, historii powszechnej i regionalnej, problemów narodowościowych i etnicznych. Wśród pól badawczych z zakresu stosunków międzynarodowych znajduje się tematyka związana z procesami globalizacji, regionalizacji (w tym integracji europejskiej) i lokalizmu oraz stosunki Polski z różnymi narodami, państwami oraz regionami.
Wśród zainteresowań badawczych na czoło wysuwa się problematyka Polonii i Polaków za granicą. Zdumiewa zasięg geograficzny badań i publikacji obejmujących kraje Azji, kontynentu amerykańskiego, a przede wszystkim liczne kraje Europy. Wiele opracowań na ten temat było plonem pobytów na stażach naukowych (m.in. w Moskwie, Baku, Wiedniu, Berlinie, Lipsku, Rzymie, Messynie i Amsterdamie). Badania początkowo koncentrowały się wokół zagadnień Polaków na Kaukazie, a w szczególności w Azerbejdżanie. Następnie Prof. A. Chodubski skoncentrował się na poznaniu procesu kształtowania się i przemian zbiorowości polonijnych w państwach zachodnioeuropejskich, głównie Polonii brytyjskiej, holenderskiej, greckiej, niemieckiej i skandynawskiej. Problematyka ta poszerzana była o badania skupisk polonijnych na innych kontynentach. Istotne uzupełnienie stanowiły syntezy prawidłowości i cech specyficznych zbiorowości polonijnych na świecie. Poza tym zajmował się kwestiami mniejszości narodowych i grup etnicznych w Polsce oraz w krajach osiedlenia Polaków, głównie w kontekście przemian cywilizacyjnych. Miały one charakter ogólny lub też poświęcone były poszczególnym mniejszościom narodowym i etnicznym, głównie Ormianom, Tatarom i Białorusinom.
Mało dostrzegane, a istotne poznawczo są teksty Prof. A. Chodubskiego dotyczące różnych aspektów kultury politycznej.
Profesor Andrzej w poznaniu politologicznym z wielkim powodzeniem zajmował się zagadnieniami teoretycznymi i metodologicznymi, obejmującymi, m.in. kategorie teorii polityki i teorii stosunków międzynarodowych (liczne hasła, m.in. do „Małej Encyklopedii Wiedzy Politycznej” i „Encyklopedii Politologii”) – z reguły opracowywał „pionierskie” hasła, których inni badacze nie chcieli przyjąć. Specyfikę i odrębność metod i technik poznania politologicznego przedstawił w pracy pt. „Wstęp do badań politologicznych (Gdańsk 1995). Weszła ona do obowiązujących kanonów podręcznikowych na polskich uniwersytetach i doczekała się kilku nowych wydań (1996, 1998, 2004, 2005, 2006, 2008, 2011, 2013).
Osobnym polem zainteresowań badawczych Prof. Andrzeja Chodubskiego był Gdańsk i jego dzieje dawniejsze i współczesne, a zwłaszcza swoistość prawno-polityczna oraz obraz życia kulturalnego i społecznego. Uchodził za znawcę dziejów tego miasta. Problematyką tę zajmował się nieprzerwanie od momentu zamieszkania w tym mieście. Podobnie jak inne obszary badawcze traktował je wieloaspektowo, zwracając uwagę na przemiany kulturowe i kwestie tożsamościowe.
Badania regionalne i lokalne dotyczyły także stron rodzinnych, a mianowicie Mazowsza. Dzieje tego regionu prezentował przez pryzmat działalności zasłużonych jednostek.
Od ponad 20 lat Prof. A. Chodubski rozwijał swoje zainteresowania badawcze dotyczące nauki o cywilizacji, zarówno jej specyfiki metodologicznej, jak i jej miejsca między historią a politologią. Istotną rolę w tej sferze spełniała wychodząca od 1995 roku seria „Cywilizacje w czasie i przestrzeni” przekształcona w 2002 roku w czasopismo „Cywilizacja i Polityka”, w którym z powodzeniem wskazywał na najnowsze ustalenia badawcze z metodologii i metodyki wiedzy o cywilizacji i polityce, na znaczenie teorii w rozpoznawaniu rzeczywistości społeczno-politycznej, na ujawniające się zależności między objaśnianiem refleksyjnym rzeczywistości kulturowo-cywilizacyjnej a badaniami wąskofaktograficznymi.
Podsumowując, publikacje Prof. A. Chodubskiego oparte są na bardzo solidnej bazie źródłowej, są dziełami oryginalnymi o wysokich wartościach naukowych. Część z nich nie tylko ma duże znaczenie poznawcze, ale znaczący wkład w przyszły rozwój i perspektywę badań politologicznych. Dotyczą one m.in.: specyfiki i problemów mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce oraz innych państwach; przemian tożsamościowych Polonii i Polaków za granicą, zwłaszcza w Armenii, Azerbejdżanie, Kazachstanie, a także Skandynawii; roli Kościoła katolickiego w przemianach zbiorowości polonijnych; problemów współczesnej cywilizacji; teorii i metodologii nauk humanistycznych i społecznych, a w szczególności nauk o polityce. Prof. A. Chodubski potrafił też z dużą kompetencją prowadzić na wysokim poziomie dyskurs naukowy i dokonywać merytorycznej konfrontacji różnych opinii i źródeł. W ten sposób dał istotny wkład w rozwój polskiej nauki.
Oprócz wielu publikacji naukowych Prof. A. Chodubski był autorem licznych recenzji. Zadziwia nie tylko ich liczba, ale różnorodność recenzowanych publikacji oraz tytułów periodyków, gdzie były one zamieszczane (m.in.: „Athenaeum”/„Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne” „Archeion”, „Kultura i Edukacja”, „Przegląd Europejski”, „Przegląd Polonijny”/”Studia Migracyjne - Przegląd Polonijny”, „Studia Europejskie”, „Studia Małopolskie”, „Zeszyty Chojnickie”, czy „Cywilizacja i Polityka”). Dokonywał w nich przeglądu najnowszej literatury politologicznej (m.in. światowych klasyków globalizacji), wskazywał na kwestie społeczne (np. na łamach „Polityki Społecznej”), przybliżał problemy regionalizmu i lokalizmu, w tym mniejszości narodowych („Białoruskie Zeszyty Historyczne”, „Białostocki Przegląd Kresowy”, „Rocznik Tatarów Polskich”), czy też opiniował wychodzące w Polsce katalogi i informatory dotyczące zasobów archiwów.
Od lat recenzował także wnioski o przyznanie grantów przez Komitet Badań Naukowych, a później Narodowe Centrum Nauki. Ponadto opiniował liczne prace naukowe z zakresu politologii i historii powszechnej XIX i XX wieku dla czołowych wydawnictw naukowych (liczba opinii i recenzji wydawniczych przekracza kilkaset).
Jako kierownik lub wykonawca uczestniczył w 25 grantach badawczych (międzynarodowych i krajowych).
W twórczości Prof. A. Chodubskiego należy też uwzględnić pokaźny dorobek popularno-naukowy i publicystyczny.
Prof. A. Chodubski posiadał również ogromne osiągnięcia w kształceniu młodych kadr naukowych. Wypromował aż 33 doktorów, a kilku z nich uzyskało już tytuł naukowy profesora. Poza tym był cenionym recenzentem w przewodach doktorskich (96), przewodach i postępowaniach habilitacyjnych (35) oraz w postępowaniach o nadanie tytułu naukowego profesora (31) we wszystkich uprawnionych do tego ośrodkach politologicznych w Polsce.
W istotny sposób przyczynił się do rozwoju badań naukowych i oferty dydaktycznej na Uniwersytecie Gdańskim, gdzie stworzył szkołę badaczy problemów współczesnej cywilizacji.
Prof. A. Chodubski powołanie uczonego dzielił na równi z pracą dydaktyczną. Był bardzo dobrym nauczycielem. Jego wykłady, konwersatoria, ćwiczenia czy tez seminaria zawsze cieszyły się popularnością wśród studentów i doktorantów, nie tylko na Uniwersytecie Gdańskim i innych uczelniach Trójmiasta, ale także na uniwersytetach w Warszawie, Poznaniu, Olsztynie i Łodzi oraz w innych ośrodkach akademickich. Wypromował kilkuset licencjatów i magistrów.
Prof. A. Chodubski był człowiekiem bardzo rzetelnym i pracowitym, z przeogromnym dorobkiem w różnych wymiarach akademickiej aktywności. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż z powodzeniem łączył działalność naukowo-badawczą z obowiązkami dydaktyka i organizatora życia akademickiego. Należał do nielicznych politologów, którzy od ponad 25 lat nie tylko wyrażali troskę o kondycję nauk politycznych, ale podejmowała próby zdiagnozowania stanu i perspektyw tej dyscypliny w Polsce. Wyróżniał się niezwykłą sumiennością i troską o rozwój szkolnictwa wyższego i polskiej nauki.
Oprócz wielu przymiotów stricte naukowych posiadał wiele pozytywów jako Człowiek. Był osobą niezwykle skromną. Chętnie służył pomocą i radą innym, zwłaszcza młodszym pracownikom naukowym. Pomimo swej pozycji w środowisku, przy różnych ważniejszych wydarzeniach podkreślał szacunek dla swoich nauczycieli i mistrzów, których miał zaszczyt spotkać w trakcie edukacji i pracy zawodowej. W ogólnopolskim środowisku naukowym podziwiany był za życzliwość oraz umiejętności uważnego wysłuchania racji kolegów i współpracowników. Cieszył się powszechnym szacunkiem i uznaniem.
Znaczącym wyrazem uznania dla osiągnięć Prof. A. Chodubskiego ze strony środowiska akademickiego było m.in. to, że systematycznie był wybierany do Komitetu Nauk Politycznych PAN i jego Prezydium. W dowód uznania i zasług dla środowiska politologicznego został członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych. Poza tym nadana została mu godność członka honorowego Płockiego Towarzystwa Naukowego.
Prof. A. Chodubski zapraszany był do rad naukowych lub programowych kilkunastu czasopism naukowych o zasięgu ogólnokrajowym i lokalnym (m.in. „Przegląd Europejski”, „Kogniwistyka i Media”, „Krakowskie Studia Małopolskie”, „Polish Political Science Yearbook”, „Świat Idei i Polityki”, „Dialog Europejski”, „Rocznik Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, „Zeszyty Gdyńskie”), jak i periodyków zagranicznych (np. „Democratization and Human Rights”- Uzbekistan). Z powodzeniem od 2002 roku wypełniał funkcję redaktora naczelnego znakomicie redagowanego czasopisma „Cywilizacja i Polityka”.
Wielokrotnie występował w roli eksperta: Państwowej/Polskiej Komisji Akredytacyjnej, Państwowej Komisji ds. Stopni i Tytułów Naukowych i Państwowej Komisji Matur w Warszawie.
* * *
Profesor Andrzej Chodubski był wybitnym uczonym, kreatorem i organizatorem życia naukowego, a także niekwestionowanym autorytetem naukowym. Przez wielu jest uznawany za Mistrza. Należał do współtwórców współczesnej polskiej politologii.
W świecie zalewającym nas przez homo oeconomicus i homo novus Profesor Andrzej Chodubski należał do wymierającego gatunku homo eruditus i homo faber. Nie poddawał się trendom komercjalizacji i polityzacji nauki. W swoim postępowaniu niezmiennie zachowywał głęboki humanizm i otwarcie na drugiego Człowieka. Z powodzeniem realizował ethos Uczonego.
Arkadiusz Żukowski
Naterki, dnia 6 lipca 2017 roku
