Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych powstało w listopadzie 1957 roku. Korporację zakładano z intencją skupienia wszystkich polskich towarzystw naukowych zajmujących się badaniem zjawisk politycznych i upowszechnianiem wiedzy o polityce, stąd na początku przesądzono o jej federacyjnej strukturze. Rzeczywistość pierwszych lat funkcjonowania, brak możliwości tworzenia alternatywnych organizacji politologicznych wymusiły jednak zmiany pierwotnej koncepcji. Od 1960 roku organizacyjne ramy PTNP dostosowano do przepisów prawnych, według którego funkcjonowały inne stowarzyszenia w Polsce. Wprowadzono zasadę indywidualnego członkowstwa oraz tzw. członkostwa wspierającego, likwidując członkostwo grupowe i strukturę federacyjną.
Powstanie Towarzystwa było wynikiem oddolnej potrzeby środowiska dostrzegającego konieczność stowarzyszania się, w celu zwiększenia wpływu na podejmowane wobec niego decyzje. Powołanie polskiej korporacji zawodowej było także elementem dostosowania działalności środowiska naukowego do struktur organizacji politologicznych wchodzących w skład Międzynarodowego Towarzystwa Nauk Politycznych (International Political Science Association – IPSA)
Do 1965 roku komórka PTNP funkcjonowała jedynie w Uniwersytecie Warszawskim (120 osób), co sprawiało, że Towarzystwo miało charakter lokalny i ograniczony. Zdecydowany przełom w rozwoju i działalności organizacji nastąpił, kiedy to nowy wybrany zarząd, w składzie: Stanisław Ehrlich, Jerzy J. Wiatr, Adam Podgórecki, Marek Sobolewski, Franciszek Ryszka oraz Krzysztof Ostrowski, przeprowadził energiczną akcję propagowania i rozszerzenia idei korporacji w całym kraju. Działania te zakończył się sukcesem skutkując szybką rozbudową bazy członkowskiej.
W roku 1967 Towarzystwo liczyło 295 członków, zgrupowanych w sześciu oddziałach: Warszawie, Wrocławiu, Krakowie, Poznaniu, Lublinie oraz Toruniu. W kolejnych latach liczba członków wzrastała od poziomu 322 w roku 1969, poprzez 450 w roku 1973, aż po 588 w roku 1978. W tym czasie funkcjonowało już dwanaście oddziałów terenowych w Warszawie, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Wrocławiu, Toruniu, Szczecinie i Zielonej Górze. Po 1979 roku powstały dwa nowe oddziały w Białymstoku i Kielcach. W okresie przełomu lat osiemdziesiątych aktywność kilku ośrodków Towarzystwa osłabła, szczególnie dotyczyło to Krakowa, Wrocławia, Zielonej Góry, Torunia i Katowic. W 1985 roku Towarzystwo liczyło 550 członków, skupionych w czternastu oddziałach.
Polscy politolodzy, członkowie PTNP, byli również aktywni na polu międzynarodowym, szczególnie, gdy idzie o współpracę w ramach IPSA. Mimo ostrożnego stosunku IPSA do „politologii marksistowskiej”, polscy badacze byli zapraszani i wybierani w skład kolegialnych organów zarządzających. Uczestnikami i przedstawicielami władz w różnych okresach byli: Manfred Lachs, Stanisław Ehrlich, Adam Schaff, Oskar Lange, a następnie Jerzy J. Wiatr, Kazimierz Opałek, Longin Pastusiak oraz Krzysztof Pałecki. Ponadto Stanisław Ehrlich, Artur Bodnar, Jerzy J. Wiatr byli założycielami i pierwszymi przewodniczącymi trzech komitetów badawczych IPSA. Istotny wkład w współpracę międzynarodową wnieśli także: Czesław Mojsiewicz i Krzysztof Ostrowski. Ponadto PTNP zorganizowało dwie konferencje „Okrągłego Stołu IPSA” ( IPSA Round Table) w 1966 i 1977 roku. Polscy politolodzy aktywnie brali udział w kongresach politologicznych oraz w międzynarodowych konferencjach naukowych, szczególnie w Kongresie IPSA w Waszyngtonie, w 1988 roku. Rozpoczęli też współpracę wydawniczą z „International Political Science Review” i weszli w skład jego kolegium redakcyjnego.
Udział polskich uczonych członków PTNP, we władzach IPSA niewątpliwie podnosił prestiż polskiej politologii i pomagał w dostosowywaniu jej do standardów uprawienia dyscypliny w krajach demokratycznych. Pozwalał na bieżąco śledzić badania, dorobek teoretyczny i metodologiczny ośrodków akademickich w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie oraz w zachodniej Europie
W okresie PRL PTNP było miejscem spotkań i integracji politologicznego środowiska naukowego. Towarzystwo inicjowało dyskusje nad podstawowymi zagadnieniami naukowymi i to pomimo tego, że możliwości prowadzenia otwartych debat były wówczas w niemałym stopniu ograniczone. W okresie przełomu lat 80-tych i 90-tych PTNP przeżywało poważny kryzys instytucjonalny i tożsamościowy i to pomimo organizacji krajowych i międzynarodowych zjazdów, sympozjów i konferencji naukowych. W dniu 19 listopada 1982 roku w Łodzi odbył się VI Zjazd PTNP, który krytycznie ocenił dotychczasową działalność Towarzystwa. Warto odnotować, że mimo niekorzystnej sytuacji w PTNP zaangażowanie polskich politologów we władzach IPSA, po 1989 roku w dalszym ciągu było znaczące. W latach 1997-2000 Krzysztof Pałecki pełnił funkcję wiceprezydenta IPSA, zaś w latach 2009-2012 członkiem Komitetu Wykonawczego została Teresa Sasińska-Klas. Ponadto polscy politolodzy mieli istotny wpływ na powołanie Środkowoeuropejskiego Towarzystwa Nauk Politycznych (Central European Political Science Associataion – CEPSA). Organizacji założonej w 1994, które współzałożycielem i Prezydentem w latach 2000-2003 był Jerzy J. Wiatr. W latach 2000-2006 członkiem Komitetu Wykonawczego CEPSA był Krzysztof Pałecki.
Momentem przełomowym w funkcjonowaniu Towarzystwa okazał się wybór Teresy Sasińskiej-Klas w roku 2004 na stanowisko Prezesa Zarządu Głównego PTNP. Wzrastające zainteresowanie naukami politycznymi w Polsce przejawiające się wzrostem liczby studentów i pracowników naukowych oraz powstawanie nowych kierunków kształcenia stanowiły czynnik sprzyjający odnowieniu działalności Towarzystwa. Jednym z efektów dynamicznego funkcjonowania PTNP była inicjatywa przedstawiona wspólnie z Komitetem Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, organizacji w Warszawie I Ogólnopolskiego Kongresu Politologii, który odbył się w dniach 22-24 września 2009 roku[1].
W latach 2010- 2022 nastąpił intensywny rozwój Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych. Współcześnie Towarzystwo liczy 19 oddziałów oraz 13 sekcji naukowych. Odbyły się również kolejne Kongresy Politologii w Poznaniu, Krakowie, Lublinie i Wrocławiu. VI Kongres organizowany będzie przez ośrodek łódzki. Ważny wydarzeniem dla środowiska politologicznego było również zorganizowanie przez ośrodek poznański Światowego Kongresu IPSA w 2016 r.
PTNP w coraz większym stopniu wspomaga proces włączenia polskiego środowiska politologicznego do światowej społeczności politologicznej. Przedstawiciel Polski (Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych) tradycyjnie jest wybierany do Komitetu Wykonawczego IPSA. Należy odnotować fakt ponownych wyborów, jak i reelekcji Polek i Polaków w wyborach do władz Komitetów Badawczych (Research Committees) IPSA. Informacje o PTNP jako jednym z 12 krajowych towarzystw nauk politycznych zostały zamieszczone w biuletynie Światowego Towarzystwa Politologicznego (International Political Science Association, IPSA) „Participation” (t. 41, nr 1, sierpień 2017, s. 30).
Od stycznia 2012 r. Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych jest członkiem European Confederation of Political Science Associations (ECPSA) – organizacji o wymiarze kontynentalnym skupiającej krajowe towarzystwa politologiczne i podejmującej działania o charakterze integracyjnym w takim znaczeniu, że omawia się i koordynuje w jej obrębie działania mające na celu osiągnięcie zbliżenia profili kształcenia w obrębie politologii na poziomie akademickim, jak i kierunków prowadzonych badań naukowych. Na posiedzeniu ECPSA w Berlinie (Uniwersytet Humbolta, 26.11.2016 r.) po raz pierwszy do Prezydium wybrano delegata z Polski (prof. A. Żukowskiego). Na kolejnym posiedzeniu ECPSA w Lizbonie (Uniwersytet Lizboński, 22.02.2019 r.) prof. A. Żukowski został ponownie wybrany do Prezydium.
Jednocześnie dzięki aktywności prof. Agnieszki Kasińskiej-Metryki PTNP współdziała z CEPSA, m.in. w ramach udziału w dorocznych konferencjach tego Towarzystwa. Na konferencji w Bańskiej Bystrzycy (13-14.09.2019 r.) prof. A. Kasińska-Metryka została wybrana do władz CEPSA (Komitet Wykonawczy) na kadencję 2019-2021. Oprócz niej oficjalnym delegatem PTNP w Radzie CEPSA był dr hab. P. Żukiewicz.
PTNP współpracuje w zakresie wymiany informacji, wspólnych stanowisk i przedsięwzięć z towarzystwami z pokrewnych dyscyplin naukowych – Polskim Towarzystwem Komunikacji Społecznej, Polskim Towarzystwem Studiów Europejskich, Polskim Towarzystwem Naukowym Prawa Prasowego. Dzięki Pani prof. I. Hofman – Prezes PTKS, która jest równocześnie przewodniczącą Rady Towarzystw Naukowych PAN zostaliśmy jej członkiem. Z ramienia PTNP w pracach Rady uczestniczy prof. dr hab. Magdalena Musiał-Karg. W dniach 20-22 października 2022 roku prof. Arkadiusz Żukowski oraz prof. Magdalena Musiał-Karg reprezentowali środowisko politologów na III Forum Towarzystw Naukowych „Społeczny wymiar działalności towarzystw naukowych” (Gdańsk-Sopot). W kongresie uczestniczyli przedstawiciele większości towarzystw naukowych w Polsce.
Podczas trwającego 26. Światowego Kongresu International Political Science Association w Lizbonie 10-15 lipca 2021 roku władze Zarządu Głównego PTNP były reprezentowane przez prezesa: Arkadiusza Żukowskiego oraz wiceprezesów: Magdalenę Musiał-Karg i Agnieszkę Kasińską-Metrykę. Prof. Arkadiusz Żukowski (Prezes Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych) został wybrany ponownie na członka Komitetu Wykonawczego IPSA (IPSA Executive Committee). Prof. Adam Szymański (członek ZG PTNP) został wybrany przewodniczącym Komitetu Badawczego „Democratization in Comparative Perspective” (Research Committee 13). Natomiast prof. Magdalena Musiał-Karg (wiceprezes PTNP) została wybrana na wiceprzewodniczącą Komitetu Badawczego „Political Communication” (Research Committee 22). Warto podkreślić, że członkowie PTNP zostali wybrani na przewodniczących, wiceprzewodniczących i też członków Komitetów Wykonawczych innych Komitetów Badawczych IPSA.
Wybory te są nie tylko sukcesem osobistym, ale także i docenieniem polskiej politologii i aktywności Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych na arenie międzynarodowej. Wybór do władz IPSA jest coraz trudniejszy, nie tylko w związku z coraz liczniejszą reprezentacją w Radzie IPSA, która dokonuje tego wyboru, nowych członków-państw, ale także z powodu prowadzonej w IPSA polityki reprezentacji geograficznej oraz preferencji dla przedstawicieli Globalnego Południa.
[1] Jest to część artykułu: Historia Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych (1957-2010) autorstwa B. Krauz – Mozer, P. Borowiec, P. Ścigaj.